Het woord mediation kwam er niet in voor!

"Tijdens het lezen betrapte ik me er op dat ik zoekende was naar de eerste passage waarin mediation genoemd zou worden.

Nadat ik het artikel gelezen had, was ik er echt van overtuigd dat ik iets gemist had en scande ik het stuk opnieuw.

Niets....met geen woord werd er gerept over mediation als alternatieve geschilbeslechting.

Een “ vrederechter “ bij onze Zuiderburen kwam nog ter sprake maar dat was het dan ook.

Benieuwd of in hun boek “ Het papieren Paleis “ mediation nog een plek heeft gekregen. 

Enfin....ervaart u een conflict? Ga het gesprek aan onder begeleiding van een MfN-registermediator van Het Mediators Collectief.

Oefen zélf invloed uit, vertel de ander wat u bezighoudt en wat u belangrijk vindt en werk samen aan een oplossing voor uw geschil.

Naar de Rechtspraak kan altijd nog maar zoals te lezen valt in onderstaand artikel kunt u zo maar achterblijven met een gevoel van onmacht."

Negentien jaar nadat de Nederlandse overheid in het Gelderse Kootwijkerbroek zestigduizend varkens, koeien en schapen had laten ruimen, hoorde veehouder Wouter Boekhout eindelijk de uitspraak van de rechter. De strijd tegen mond- en klauwzeer had hem vrijwel al zijn dieren gekost. De rechter vatte het zeventig pagina's tellende vonnis waar Boekhout zo lang op had gewacht in amper een kwartier samen. De overheid werd in het gelijk gesteld, Boekhout en de andere veehouders stonden met lege handen.

'Ik ben heel teleurgesteld', zei hij in Trouw. De boeren vonden het 'onbegrijpelijk dat de rechter het vonnis in een zaak die negentien jaar in beslag nam in zo'n korte tijd en in juridisch jargon voorleest'. Ze wilden meer uitleg. Hun advocaat probeerde als noodoplossing het oordeel op de gang toe te lichten. 'Het geeft mij een gevoel van onmacht', verklaarde veehouder Lau Jansen.

Recht en rechtvaardigheid zijn iedere dag aanwezig in de media. Netflix staat vol met rechtspraakdrama's, van films als Marriage Story tot series als Suits. Rechtspraak is een ideaal format voor een verhaal over goed en kwaad, met een oordeel als apotheose.

Maar onder het krachtige verhaal van goed en kwaad schuilt een tweede verhaallijn, over de frustraties van de hoofdrolspelers. Onmacht is het woord dat steeds terugkomt als mensen praten over de momenten waarop ze te maken kregen met rechtbanken. Bijna iedere Nederlander heeft ervaringen met scheidingen, burenruzies, ontslagen, diefstal of geweld. Vrijwel iedereen merkt dan, als het tot een rechtsgang komt, dat die moeizaam verloopt. Keer op keer komen verwachtingen als die van veehouders in Kootwijkerbroek niet uit. Ze willen uitleg, een verklaring, gehoord worden. Maar een strijd met advocaten en pleidooien polariseert. Ondanks de goede intenties van juristen rijt de rechtsgang wonden open.

Ondertussen wankelt de wereld van justitie als een oude man zonder wandelstok. Rechters zijn overbelast, sociale advocaten kunnen amper rondkomen en de wachttijden lopen op. In maart 2019 verscheen het rapport van de onderzoekscommissie die in opdracht van de Raad voor de rechtspraak de rechtbanken onder de loep nam. Hun conclusie: de rechtspraak is te traag, moderniseert niet snel genoeg en kampt met een gebrek aan geld, capaciteit, zelfreflectie en visie.

Steeds minder mensen maken gebruik van de rechtspraak: in een bevolkingsonderzoek onder duizenden mensen, uitgevoerd door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum, verklaarde 6 procent in 2003 met lastige conflicten naar de rechter te stappen. In 2014 was dat percentage gedaald naar 4 procent. Dat betekent dat rechters in slechts een op de vijfentwintig problemen bijdragen aan een oplossing. We weten en meten nauwelijks wat er met de overige gevallen gebeurt. Soms lossen partijen het op, vaak blijft het conflict hangen: bij burenruzies besluit een van de partijen te verhuizen, in vriendenkringen gaan mensen elkaar mijden. Wie de gang naar de rechter bestudeert, begrijpt waarom een juridisch proces te vaak geen oplossing biedt en dus steeds minder aantrekkelijk is.

De rechtsgang kreeg in Nederland vorm in de eerste helft van de 19de eeuw. Men ging elkaar niet langer te lijf, maar reguleerde ruzies via het recht. Het probleem is dat de rechtspraak sindsdien amper met de tijd is meegegaan. Het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, dat beschrijft hoe burgers conflicten aan de rechter kunnen voorleggen, stamt uit 1838 en draagt nog altijd de sporen van het pre-industriële tijdperk. Een officieel gecertificeerde koerier moet er tot op de dag van vandaag voor zorgen dat een deurwaarder op pad gaat met een dagvaarding. Die dagvaarding bulkt van de 19de-eeuwse juridische spreuken. De deurwaarder doet 'zijn exploit' en brengt 'afschrift dezes aan de gedaagde'. De gedaagde wordt 'gedagvaard ter terechtzitting te verschijnen' om 'te horen eis doen'. Ook het strafrecht stoelt op een wetboek van bijna een eeuw oud: het Wetboek van Strafvordering stamt uit 1921.

De rechtspraak is nog steeds georganiseerd als een strijdmodel: mensen duiken met een advocaat de loopgraven in, bestoken elkaar met beschuldigingen, claims en verweren. Daarmee brengen ze een langslepend juridisch gevecht op gang. De Nederlandse overheid, de EU en tal van belangenorganisaties creëren steeds meer regels, toezichthouders en procedures, waardoor zo'n gevecht op steeds meer fronten woedt en de dossiers almaar uitdijen. Aan het einde van de strijd volgt een vonnis van de rechter: schuldig of onschuldig; gelijk of ongelijk; een sanctie of vrijspraak. Te vaak voelen mensen zich in zo'n juridisch gevecht onvoldoende gehoord, te vaak biedt het antwoord op de vraag schuldig of onschuldig geen oplossing.

De organisatie van de rechtspleging geeft nauwelijks ruimte voor vernieuwing. Dat komt mede doordat de rollen van officieren van justitie, rechter en advocaat strikt verankerd zijn in tal van regels. Advocaten zijn gedwongen partijdig en moeten zich vol inzetten voor het belang van één cliënt. Bovendien mogen ze geen externe investeerders aantrekken om hun diensten te moderniseren, bijvoorbeeld door de hulp van online dienstverlening of psychologen te betrekken. De regels die ooit werden opgesteld om de onafhankelijkheid van rechters en advocaten te garanderen, zijn vernieuwing gaan beletten.

Het helpt niet dat het ministerie van Justitie en Veiligheid nauwelijks innovatiebudget heeft. Op een begroting van 13 miljard zou 2,5 procent aan innovatiebudget (zo'n 300 miljoen) passend kunnen zijn, maar er zijn slechts enkele miljoenen beschikbaar. Terwijl de richting die modern recht zou moeten ingaan, helder is.

Want juristen proberen het recht al zo te vernieuwen dat een rechtsgang beter aansluit bij de behoeften. Zo ontwierp de Groningse rechter Deirdre Klijn mogelijkheden voor zware scheidingsconflicten. Een rechtbank stelt volgens haar model zo snel mogelijk een mediator beschikbaar om met de ouders in gesprek te gaan, terwijl een coach klaarstaat voor de kinderen. Ouders kunnen een cursus 'ouderschap na scheiding' volgen en er is een omgangscentrum waarbij de vader of moeder de kinderen onder begeleiding kan zien. Waar nodig is er psychologische begeleiding. Ouders die hun financiële zaken niet op orde hebben, krijgen hulp en advies.

Klijn is een van velen. Toen het ministerie van Justitie en Veiligheid in 2016 een Divorce Challenge uitschreef, kwamen meer dan vijfhonderd burgers en organisaties met plannen om de scheidingsprocedure te verbeteren. Nederland heeft sinds 2018 een Platform Scheiden zonder Schade dat achter de schermen werkt aan een nieuwe scheidingsprocedure zonder strijdmodel. Maar het gaat nog jaren duren voordat die procedure klaar is. Tot die tijd kan vernieuwing alleen worden vastgeplakt aan een systeem dat scheidende ouders tegen elkaar opzet.

Soms komen juridische vernieuwingen uit onverwachte hoek. Sinds 1995 creëert de website eBay een immense onlinezolder voor tweedehandsspullen. Een site waar wildvreemden tweedehandsgoederen aan elkaar verkopen, moet goede conflictoplossing achter de hand hebben. Een jaar nadat eBay online was gegaan, ontving het platform dagelijks honderd mails van ontevreden klanten. Voor een beginnend softwarebedrijf was het te duur om elke klacht uit te besteden aan juristen. Het bedrijf voerde een systeem in waarmee kopers en verkopers elkaar kunnen beoordelen. Dat bleek nieuwe conflicten op te leveren en het aantal onbesliste ruzies bleef groeien.

eBay kwam op het spoor van Colin Rule, een expert in onlineconflictoplossing. In een jaar ontwikkelde Rule een systeem om de onvrede van kopers en verkopers in goede banen te leiden. Als je nu bij eBay een klacht hebt, volg je een nauwgezet proces. Betrokkenen krijgen eerst vragen over de aard van de klacht: is de aanschaf kapot, is het pakket nooit aangekomen, of is het geen echt merkproduct? Op basis daarvan ontvangt de klant advies hoe de koper of verkoper te benaderen en de eerste stappen te zetten naar een oplossing. Ook de andere partij krijgt vragen. Het systeem stelt een diagnose en suggereert vervolgstappen en standaardoplossingen. Voor verschillende problemen en fases van escalatie ontwikkelde eBay honderd hulptrajecten. Beide partijen krijgen een uitnodiging om er samen uit te komen. Lukt het de betrokkenen niet zelf, dan komt er hulp van een bemiddelaar. Die logt in en helpt koper en verkoper overeenstemming te bereiken.

In slechts enkele honderden van de zestig miljoen gevallen per jaar lukt het ook dan niet om het probleem op te lossen. In dat geval doet een private rechter een bindende uitspraak. Zo'n digitale route naar oplossingen is inmiddels ook ontwikkeld voor de nasleep van verkeersongevallen en voor burenruzies. Canada heeft een webrechtbank die mensen op een met eBay vergelijkbare manier aan de hand van vragen, advies en mogelijke oplossingen naar een uitkomst leidt.

Onderzoek toont aan dat conflictoplossing vooral gedijt bij het faciliteren van een constructief gesprek. Zo heeft in België vrijwel elk dorp een 'vrederechter'. Die houdt in een eenvoudig kantoor spreekuren waarin partijen hun conflicten kunnen voorleggen. De vrederechter nodigt de betrokkenen uit om het geschil bij te leggen. Hoewel meewerken aan deze verzoening niet verplicht is, leggen Belgen zo'n uitnodiging niet zomaar naast zich neer. De rechter luistert, brengt partijen in gesprek en levert een idee voor een oplossing. Deze manier van conflictoplossing nog niet erg ontwikkeld is, maar toch komen vrederechters bij eenderde van de conflicten die ze behandelen tot een oplossing. In Nicaragua is een soortgelijk systeem ontstaan.

Er zijn zaken te bedenken die niet zijn opgelost met een goed gesprek, een luisterend oor en wat begrip. Willem Holleeder wordt geen tomatenteler als hij in het Westland een moestuin krijgt. Daarom horen ook vergelding en een passende straf een uitkomst van het vreedzame rechtsgesprek te zijn. Neem de berechting van topcrimineel Ridouan T., die na een kostbare klopjacht nog moet beginnen. Het Marengo-proces, zoals de zaak tegen de organisatie van T. heet, duurt lang en is uiterst arbeidsintensief. Officier van justitie Greetje Bos noemde zo'n megazaak in deze krant 'een logistieke nachtmerrie'. Politie en justitie halen alles uit de kast om de bewijsvoering rond te krijgen en maken soms onduidelijke deals met kroongetuigen.

In de rechtszaal komt een kopstuk na vele jaren in het beklaagdenbankje. Een voor een leggen de bendeleden verantwoording af. Ze kunnen zich verschuilen achter hun zwijgrecht en hun advocaat twijfel laten zaaien over de betrouwbaarheid van getuigen. Ze hoeven niet te vertellen hoe het wel zit. Onschuld is een belangrijk uitgangspunt. Bij een spoortje twijfel volgt vrijspraak, krijgen strafrechters ingepeperd. Is dat terecht als een verdachte voortdurend betrokken lijkt bij conflicten en leed?

Buiten de kaders van strafprocedures om doet justitie veel om misdrijven te bestrijden. Stap voor stap brengen politie en OM netwerken in kaart. Hoe verplaatsen de drugs zich, wie haalt wie over om tot de bende toe te treden, wat zijn de geldstromen, wie is bereid te praten en wat wil die kroongetuige daarvoor terug hebben?

In plaats van een strafrechtelijk proces gericht op individuen en kopstukken, die in de rechtszaal met behulp van dure advocaten rookgordijnen optrekken, kan er een nauwkeurig onderzoek komen dat zich richt op het ontleden van de organisatie. Zo'n onderzoek zou kunnen beginnen met een uitgebreide reconstructie van het netwerk en de criminele activiteiten. Als een netwerk goed in kaart is gebracht en de informatie daarover wordt publiek gemaakt, stort een criminele organisatie in. Kopstukken krijgen het moeilijk als steeds minder mensen zaken met ze willen doen.

Het effect van het onderzoek wordt versterkt als het netwerk in een rechtszaal besproken wordt. Rechters in Australië hebben al manieren ontwikkeld om grote onderzoeken in de rechtszaal te bespreken. Hot-tubbing noemen ze het. De rechter nodigt de advocaten en de experts uit om samen de vragen te formuleren die ze over de resultaten en over de wijze van onderzoek hebben. Vervolgens bespreken ze die punt voor punt. Zo blijft de rechtszaak zich richten op de hoofdlijnen en is het verhaal voor alle betrokkenen te volgen. Een goede reconstructie voldoet bovendien aan een belangrijke behoefte van slachtoffers en het publiek: weten wat er is gebeurd en wie welke rol had.

Recht is altijd iets geweest dat mensen moesten halen. De contouren van moderne rechtbanken worden zichtbaar. Mensen hebben bij een rechtsgang behoefte te reconstrueren wat er is gebeurd, herstel te organiseren, herhaling te voorkomen en eventueel ook boetedoening te regelen. De moderne rechtspraak heeft digitale loketten die mensen snel aan oplossingen helpen, met rechters die mensen kunnen raadplegen om problemen op te lossen en procedures om ingewikkelde situaties neutraal in kaart te brengen. Of het nu een burenruzie is, een misdaad of een gedwongen ontruiming van veebedrijven: rechtvaardigheid vergt meer dan de veroordeling van een schuldige in een juridisch proces. Het vergt moed om de rechtspraak ingrijpend te herzien. Juristen laten zich leiden door ingewikkelde regels, maar hun diepste verlangen is mensen in hun moeilijkste momenten te helpen er rechtvaardig uit te komen. Hoog tijd om de rechtspraak zo in te richten dat ze daarin kunnen slagen.

Maurits Barendrecht (1956) is hoogleraar innovatie van rechtssystemen aan de Universiteit Tilburg. Maurits Chabot (1992) is historicus en journalist. Dit is een bewerking uit hun boek Het papieren paleis - de noodzaak van menselijker recht (Balans; € 21,99).

Bron: Volkskrant